عاشورا، تبلور عزت و كرامت انسان بخش نهم خاستگاه کرامت انسان #شفیعی_مطهر يکي از نکات کليدي که بايد در کرامت انسان بدان پرداخته گردد،اين است که منشأ و خاستگاه کرامت انسان کدام است؟ آيا انسان بما هو انسان خود منشأ کرامت خويشتن است؟ يا اين که منشأ کرامت انسان به جعل و اعطاي کسي درخارج از وجود انسان وابسته است؟ پاسخ خداباوران و مؤمنان به اين پرسش کاملاً روشن است و آنان مبدأ و منشأ اين کرامت را خدا مي دانند. قرآن کريم در آيه 70 سوره اسراء به صراحت کرامت بني آدم را به خداوند نسبت مي دهد و مفسران و قرآن پژوهان،همگي به تبيين راز کرامت انسان در قرآن پرداخته اند؛ اگر چه در ميان تفسيرپژوهان ديدگاه واحدي در رمز و راز کرامت انسان مشاهده نمي شود،اما دراين که منشأ اين کرامت از جانب خداوند سبحان است، ترديدي ندارند. نکته ديگراين که بسياري از محققان با استناد به همين آيه شريفه کرامت انسان را به ذاتي ـ تکويني و اکتسابي ـ ارزشي تقسيم نموده اند. اما ماده گرايان منشأ اين کرامت را بر اين استعدادهاي عالي انساني مي دانند که به طور طبيعي همراه اوست؛ يعني قواي عقلي و فکري،اراده آزاد و کمالات اخلاقي و توانايي هاي بسيار انسان، برخاسته از طبيعت اوست. موجودات ديگر در طبيعت فاقد چنين نيروها و استعدادهايي بوده و توان هماوردي و همدوشي با انسان را ندارند. پس انسان موجود برتر طبيعت است و اين همان حقيقت و کرامت ذاتي و طبيعي انسان است که کسي جز خود بشر نمي تواند آن را سلب يا مانع يا مزاحم گردد. تجربه تاريخ بشرنيزنشان مي دهد که اعتقاد به امتيازهاي نژادي،قومي و زباني و... همواره زمينه تسلط افراد و اقوام يا ملت ها بر افراد يا ملل ديگر شده و درنتيجه به ناديده گرفتن حيثيت انساني آن ها و تجاوز به حقوق آن ها توسط انسان هاي مسلط انجاميده است. اگرچه تدوين کنندگان اعلاميه حقوق بشر از استناد به خداوند به عنوان منشأ حقوق خودداري کردند و با اين که نماينده هلند و برخي کشورهاي اروپايي و غيراروپاي که تلاش کردند تا در پيش نويس اعلاميه حقوق بشر، کرامت ذاتي انسان را به خداوند مستند کنند، اما به گفته مايکل فريمن، (michael freeman) آن ها احتمالاً به اين دليل که خداوند يک مفهوم ذاتاً اختلافي شده بود، به خداوند اشاره اي ننمودند و بدين سان رهيافتي ضد بنيادگرايي و در راستاي فرضيه نفي خدا پيش گرفتند،آنان دراين باره از انديشه اي پيروي کردند که منتسکيو سال ها پيش از تدوين اسناد حقوق بشر آن را پي ريزي نموده بود و درآن بدون ارائه دلايل استواري، مخالفت خود را برمبنا قرار گرفتن قوانين و مقررات مذهبي براي حقوق مدني ابراز کرده بود. (نوبهار، 1384، ص 613) تفاوت اين دو رويکرد به منشأ کرامت انسان،هم در بعد نظر انسان شناسانه و هستي شناسانه مطرح است و هم در بعد عملي و کارکرد ضمانت اجرايي آن. تدوين حقوق بشربا نگاه مادي گرايانه و بدون شناخت دقيق و عميق انسان و بدون استناد آن به خداوند،بي ترديد، ناقص و ناتوان خواهد بود. به تعبير آيت الله جوادي آملي (بينش مادي که طبيعت را در مدار بسته مسيرافقي آن تفسير مي کند، هرگز به اوج عروج عمودي او نمي انديشد.اگر بخواهد درباره علوم انساني نظيرحقوق، اخلاق و سياست تدبر نمايد، محصولي جز ابتر و منقطع بودن نخواهد داشت و اگر کسي تمام حقيقت انسان را همان طبيعت او بداند و فطرت را چيزي غير از جنبه طبيعي انسان نداند، بخش مهم و اصيل انسانيت را انکار کرده و در اين حال حقوق آن به طور صحيح تدوين نخواهد شد. (جوادي آملي، 1386، ص 6-8) در بعد رفتاري استناد کرامت انسان به باورهاي ديني تأثيري بسزا در حفظ کرامت و به سامان شدن تعامل انسان ها خواهد داشت؛زيرا زماني که اسلام به عنوان شريعتي آسماني کرامت ذاتي انسان را فارغ از رنگ و نژاد و زبان و جنسيت و قوميت و... به رسميت بشناسد و همه فرزندان آدم را صاحب ارزش و کرامت بداند و رعايت حرمت و کرامت انسان ها را موجب وصول به کمال و قرب الهي بپذيرد؛خود را اسير امتيازات ظاهري افراد نخواهد کرد و همه انسان ها را مورد احترام خويش قرار خواهد داد و حتي براي خويش نيز نسبت به ديگران برتري احساس نخواهد کرد؛ بلکه به طور قطع با اين رويکرد در باور مبدأ و معاد،کمترين ستمي و ارتکاب جرمي را نسبت به ديگران روا نخواهد داشت تا به کرامت عندالله «إن أکرمکم عندالله أتقاکم»؛(حجرات، 13) دست يابد و در نزد خداي سبحان جاي گيرد؛که «إن المتقين في جناتٍ ونهر في مقعد صدق عند مليک مقتدر». (قمر، 54-55) اگر همه تعاليم اخلاقي و حقوقي با عنايت به اين اصل نظري و در سازگاري کامل با آن تنظيم شوند،هنگامي که بپذيريم انسان گوهري کريم و ارزشمند است، خواه ناخواه براين باور خواهيم بود که نه تنها آزادي،امنيت و... حق اويند، بلکه بايد به گونه اي تفسيرو تنظيم شود که باکرامت وي سازگار باشند». (جوادي آملي، 1386، ص 162) آيات فراواني که بيانگراحترام به انسان هاي غيرمسلمان است، چون: «لا ينهاکم الله عن الذين لم يقتلوکم في الدّين»، (ممتحنه، 8) «ولا تجادلوا أهل الکتاب إلّا بالّتي هي أحسن»؛(عنکبوت، 46) «و لا تسبوا الذين يدعون من دون الله» نشان ازاهتمام اسلام به کرامت انسان دارد و بايد از افراط و تفريط در تعامل با مسلمانان و مؤمنان و غير مسلمانان پرهيزکرد. اين بدان معنا نخواهد بود که همه انسان ها در همه حال برخوردار از کرامت اند، بلکه امکان دارد با ارتکاب خيانت يا جنايت برخود يا ديگران از شمول کرامت بي بهره شوند و با رفتارخود کرامت را ازخويشتن خويش سلب نمايند. همان گونه که کرامت انسان اصل ثابت قرآني است، بايد با پويا نمودن فقه اسلام و پاسخ گويي به برخي شبهات، به دفاع از اصول قرآني در قصاص و احکام حدود و ديات و ارث پرداخت؛چرا که اين احکام،خود در راستاي حفظ کرامت انسان بيان شده اند و با تبيين کارآمد احکام قطعي دين و فلسفه آن باور داشت که دين درعرصه اداره دنيا به سامان و برآمده از کرامت انسان ها از هر قشر و جنس و نژاد موفق است و لازمه اين سخن اين نخواهد بود که کرامت انسان مختص گروهي دين باور و خداخواه است، بلکه حفظ کرامت همه انسان ها برآمده از تعاليم اسلامي است و از سويي انسان ها مي توانند با برخورداري از تقوي و تقويت ايمان و عمل صالح و پرهيز از اهانت به ديگران به جايگاه شايسته، وارستگان و رستگاران بار يابند. ادامه دارد... @amotahar

نظرات شما عزیزان:

موضوعات مرتبط: مقالات